SAVAŞ GEMİLERİ-2: FIRKATEYNLER

Savaş gemileri türleri serimizin amacı savaş gemilerini ile sınıflarını yakından tanımak ve gelişimini, amaçlarını, farklılıklarını, tarihini öğrenmek olacaktır. Savaş gemileri türleri serimizin ikinci bölümünde fırkateyn savaş gemilerini tanıtacağız.

1- FIRKATEYN SAVAŞ GEMİLERİNİN TANITIMI, ÖZELLİKLERİ, HEM DİĞER GEMİ TÜRLERİ İLE HEM KENDİ TÜRLERİ İÇİNDEKİ FARKLILIKLARI VE AMAÇLARI

Fırkateyn gemileri, muharip su üstü gemileri sınıfında yer alır. Genel olarak korvetlerden büyük, bir sonraki serimizde işleyeceğimiz muhriplerden (diğer ismiyle destroyer) küçük gemilerdir. Ülkeler zaman zaman yapılış amacına, gereksinime ve maliyetine göre muhrip gemisi kadar veya korvet kadar deplasman ağırlığında fırkateynler üretebilir. (birinci ve ikinci fotoğraflar bu duruma örnektir)

Fotoğraf 1: 7100 ton deplasmana sahip Alman F-125 Baden-Württemberg sınıfına ait F-222 Fırkateyni

Fotoğraf 2: 3000 Tonluk deplasmana sahip İstif sınıfı TCG İstanbul (F-515) Fırkateyni

Fırkateynler dünya deniz donanmasının en yaygın gemilerinden birisidir. Bu denli yaygın ve hemen hemen her ülkede tercih edilmesinde başlıca sebepleri vardır. Hızlı manevraya sahip olması, daha büyük gemilere başarılı şekilde eskort edebilmesi, büyük gemiye karşı hava, deniz ve denizaltı tehditlerine karşılık caydırıcı güce sahip olması bunlardan biridir. Bazı modern fırkateynler gelişmiş sonar ve torpidolarla donatılarak denizaltına karşılık daha güçlü bir hale getirilmiştir. Fırkateynlerin genel olarak korvetlere nazaran daha iyi bir silah gücüne sahip olduğu söylenebilir. Fırkateynler, daha çok korvetlerin rolünü üstlendiği yakın kıyıları korumada, bayrak göstermede, tehlike durumunda göz korkutmakta kullanılabilir. Genellikle bir fırkateyni üretmek daha büyük bir gemi türüne nazaran daha az maliyete sebep olur. Modern fırkateynlerin bazılarında hava araçları için pist bulunmaktadır. Uzun deniz yolculuklarında muhripler (destroyer) kadar ihtişamı olmasa da bu konuda korvetlerden daha verimli olduğu bilinir. Fırkateynler zaman zaman kendi içinde de farklılıklar gösterebilir. Bazı fırkateynler, korvete benzer tarzda hafif deplasmanda üretilirken bazıları da bir muhrip gemisi kadar büyük üretilebilir. Bu durum ordunun bu gemiden beklentisi ile ilgilidir. Muhrip gemisinin farklılıkları bir sonraki yazıda ele alınacaktır.

Fotoğraf 3: Yaklaşık 15.500 deplasman ağırlığına sahip Amerikan Zumwalt sınıfı muhrip (destroyer)

Yapım maliyeti 4 milyar doları geçmiştir.

Fotoğraf 4: Yaklaşık 5700 ton deplasmana sahip 268 milyon dolara bedel olmuş Type-31 sınıfı fırkateyni

2-GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE FIRKATEYNLER

İsminin nereden geldiği konusunda belirsizlik olan fırkateynlerin ilk çıkışının 16.yüzyılda olduğu düşünülür. Yelkenli gemi çağında korsanlara karşı caydırıcı bir gemi olduğu keşfedilince Avrupa'daki pek çok donanmanın dikkatini çekmiştir. Yaklaşık 300 ton deplasmana sahip, donanımlı ve okyanuslar arası geçiş yapabilen ilk fırkateynler 17.yüzyılın başında Hollanda donanmasında yer almıştır. çağındaki diğer gemilere göre ortalama bir silah gücüne sahipti. Üç direğe sahip olan bu gemilerde ana silahlar tek güvertede taşınırken ek silahları başında ve pupasında taşınırdı. Dönemine göre donanımlı ve hızlı manevralara sahip olma özelliğine ilk çıktığı zamanlarda da sahipti. Korsanlardan korunması amacıyla ticari gemilere eskortluk yapmış aynı zamanda kıyı devriyesinde görevler almıştır.

Fotoğraf 5-6: Yelkenli gemi çağındaki ilk fırkateynler

Buharlı gemi çağında ise fırkateynler, demir zırhlı fırkateynler olarak evrimleşmiş olup hafif kruvazör veya kruvazör rolünde kullanılmıştır. Bu çağda fırkateyne dair pek özellik kalmamış, bir süre kruvazör gemisi rolünde “demir zırhlı savaş gemisi” altında varlığını devam ettirmiştir.

Fotoğraf 7: Demir zırhlı savaş gemisi

Çok uzun bir ara sonra fırkateynler, korvetler gibi İkinci Dünya Savaşı’nda geri dönmüştür. Aynı korvetlerde olduğu gibi Alman U-Boat'larının büyük bir tehdit olduğunu gören İngilizler; hızlı inşa edilen, çok sayıda eskort edebilen gemilere ihtiyacı olduğunu gördü. Bir önceki korvet yazımızda fotoğrafı verilen Flower-class korvetlerle beraber River class fırkateynleri ortaya çıkmıştır. Bu fırkateynler, aynı o dönemki flower-class korvetleri gibi gerek donanımsal gerek hız olarak destroyerlardan geride olduğu için ve okyanuslar arası yolda başarılı olmadığı için doğrudan pek de iyi iş çıkaramamıştır. Bu yüzden bu fırkateynler; sonar sistemleri, su altı dinleme cihazları ile donatılıp destroyerleri ve büyük gemileri denizaltından koruması için eskortlukta en verimli halinde kullanılmıştır.

Fotoğraf 8: Yüklü haliyle 2100 tonluk deplasmana sahip, saatte 37 kilometre hıza ulaşabilen İkinci Dünya Savaşı’nda üretilip kullanılmış River-class HMCS Waskesiu Fırkateyni

Modern dönemde fırkateynler, okyanuslar arası yolculuklardaki verimsizliğini yenmiştir. Bununla yetinmeyip gizlilik konusunda da başarılı fırkateynler gelişmiştir. Deplasman ağırlıkları artmasına rağmen hız ve manevrası belirgin bir şekilde gelişmiştir. Havaya, denize, denizaltına karşı caydırıcılığı silahların kalitesinin yükselmesi ile artmıştır. Çok yönlü bir eskort gemiliğinin yanı sıra, hafif muhrip (destroyer) gemilere yakın yeni üretimleri doğrudan bir muhrip gemisi gibi rol alabilecek hale gelmiştir. Bunlarla beraber modern fırkateynlerde hava araçları için pistler de bulunabiliyor. Dünyada fırkateyni bulunan 50’den fazla ülke bulunurken en çok fırkateyn Çin’de bulunmaktadır. Soğuk savaşı dönemi zamanları ABD pek çok fırkateyn üretmiştir fakat günümüzde çok büyük kısmı emekli olmuştur. Türkiye’de korvetlere benzer şekilde fırkateynlere de yatırım yapan ülkelerden birisidir.

Fotoğraf 10:Type 054A Jiangkai II sınıfı Çin Fırkateyni

3- TÜRKİYE’NİN FIRKATEYNLERİ

Türkiye’de 17 tane aktif fırkateyn bulunmaktadır. Bu fırkateynlerin yaş ortalaması 30’un üzerindedir. 4 tane Barbaros, 8 tane Gabya, 4 tane Yavuz, 1 tane İstif sınıfı fırkateyn vardır. 3 tane daha İstif sınıfı fırkateynlerin ilerleyen yıllarda hizmete girmesi planlanmaktadır. Türkiye’deki fırkateynleri yüzeysel olarak inceleyeceğiz.

A) BARBAROS SINIFI FIRKATEYNLER

İstif sınıfı fırkateynlerden sonraki en modern fırkateynlerdir. TCG Barbaros ve TCG Salihreis Almanya’da üretilirken TCG Oruçreis ve TCG Kemalreis Gölcük tersanesinde üretilmiştir. Barbaros sınıfı fırkateynleri 3100 ton deplasmana sahiptir.

(F-244) TCG BARBAROS (23 Mayıs 1997 tarihinde göreve başlama)

(F-245) TCG ORUÇREİS (23 Mayıs 1997 tarihinde göreve başlama)

(F-246) TCG SALİHREİS (22 Temmuz 1998 tarihinde göreve başlama)

(F-247) TCG KEMALREİS (8 Haziran 2000 tarihinde göreve başlama)

B) GABYA SINIFI FIRKATEYNLER

90’lı yılların sonu ve 2000’li yılların başında 8 tane fırkateyn ABD’den alınmıştır. 8 geminin haricinde (FFG-10) USS Duncan fırkateyni de yedek parça olarak satın alınmış olup, 2017’de batırılmıştır. Türk donanmasında Gabya Sınıfı Fırkateyn ismi verilmiştir. Gabya sınıfı fırkateynler zor şartlardaki dayanıklılığı ile ün yapmış hatta TCG Giresun (F-491) 2020 yılında Akdeniz ve Libya açıklarında kesintisiz hiç limana uğramadan toplam 182 gün, 4 bin 368 saat görev yapmış ve 37 bin 81 kilometre yol kat etmiştir. Sınıfın 4 gemisi (TCG GİRESUN, TCG GEDİZ, TCG GÖKOVA, TCG GÖKSU) fırkateynleri kapsamlı modernizasyona tabi tutulmuştur. Genel olarak 4100 ton deplasman ağırlığına sahiptirler. Maksimum hızı 30 knottur. (55 km/h)

(F-490) TCG GAZİANTEP [eski (FFG-16) USS Clifton Sprague] (24 Ağustos 1998 t tarihinde göreve başlama)

(F-491) TCG GİRESUN [eski (FFG-20) USS Antrim] (24 Ağustos 1998 tarihinde göreve başlama)

(F-492) TCG GEMLİK [eski (FFG-21) USS Flatley] (27 Ağustos 1998 tarihinde göreve başlama)

(F-493) TCG GELİBOLU [eski (FFG-30) USS Reid] (22 Ağustos 1999 tarihinde göreve başlama)

(F-494) TCG GÖKÇEADA [eski (FFG-27) USS Mahlon S. Tisdale] (27 Eylül 1999 tarihinde göreve başlama)

(F-495) TCG GEDİZ [eski (FFG-19) USS John A. Moore] (1 Eylül 2000 tarihinde göreve başlama)

(F-496) TCG GÖKOVA [eski (FFG-13) USS Samuel Eliot Morison] (11 Nisan 2002 tarihinde göreve başlama)

(F-497) TCG GÖKSU [eski (FFG-15 USS Estocin] (3 Nisan 2003 tarihinde göreve başlama)

C) YAVUZ SINIFI FIRKATEYNLER

Yavuz sınıfı projesi kapsamında sınıfın iki gemisi (TCG YAVUZ ve TCG TURGUTREİS) 1985-1986 yıllarında Almanya’da inşa edilirken sınıfın kalan 2 gemisi (TCG FATİH ve TCG YILDIRIM) 1987-1988 yıllarında yerli katkı payı ile Gölcük Tersanesinde yapılmıştır. Yaklaşık 2900 ton deplasmana sahiptir. Türk Donanmasının ilk modern gemileri olma özelliği vardır. Son derece

eski olan bu sınıf için herhangi bir modernizasyon yapılmamıştır. Yakın zamanda emekli edilmesi an meselesidir.

F-240 TCG YAVUZ (11 Ekim 1987 tarihinde göreve başlama)

(F-241) TCG TURGUTREİS (4 Şubat 1988 tarihinde göreve başlama)

(F-242) TCG FATİH (12 Ekim 1988 tarihinde göreve başlama)

(F-243) TCG YILDIRIM (17 Kasım 1989 tarihinde göreve başlama)

D) İSTİF SINIFI FIRKATEYNLER

İ Sınıfı Fırkateyn olarak da geçen fırkateynlerdir. MİLGEM projesi altında 8 korvet olarak planlanmış fakat 4 korvet 4 fırkateyn olarak değişmiştir. Bir önceki korvet yazımızda inşası biten 4 tane Ada Sınıfı korvete değinmiştik. Geriye kalan 4 fırkateynden henüz sadece birisi envantere katılırken geriye kalan üçü inşa halindedir. 3000 ton deplasman ağırlığı ile beraber 55 km/saat hıza ulaşabilir. Bu sınıfın ilk gemisi olan TCG İstanbul fırkateyni 19 Ocak 2024’te envantere girmiştir.