JAS 39 Gripen

Muhhamed Emin Özcan
7 Şub
5 dakikada okunur

JAS 39 GRİPEN

JAS 39 Gripen, İsveçli havacılık şirketi Saab tarafından üretilen tek motorlu, tek kişilik, delta kanatlı ve kanard konfigürasyonuna sahip, klasik havaalanlarının yanı sıra yollardan da kalkış ve iniş yapabilen çok amaçlı bir avcı uçağıdır. Gripen, çok rollü bir savaş uçağı (multi-role fighter) olup hava-hava, hava-kara ve keşif operasyonlarını gerçekleştirebilmektedir. İsminin önünde yer alan “JAS” İsveççe’de yer alan Jakt (avcı), Attack (saldırı) ve Spaning (keşif) kelimelerin kısaltmasıdır. Ayrıca Gripen ismi İngilizce'deki Griffin kelimesinden gelir ve bu kelime; bir kartalın yüzüne, gagasına, pençelerine, kanatlarına ve bir aslanın gövdesine sahip efsanevi bir yaratığı temsil eder.

Macaristan Hava Kuvvetleri’ne bağlı Jas 39 Gripen

Üretici Firma Saab

Saab AB; savunma, havacılık ve uzay alanında faaliyet gösteren İsveçli bir şirkettir. 1937 yılında Svenska Aeroplan Aktiebolaget adıyla kurulan Saab; 1940'ların ortalarına kadar esas olarak uçak üretimiyle uğraşmış ardından otomobil üretimine de başlamıştır. Günümüze kadar keşif, avcı ve saldırı uçakları üreten şirketin en bilinen uçakları; Saab 35 Draken, Saab 37 Viggen ve Saab Jas 37 Gripen’dir. Ayrıca Saab yalnızca askeri uçak üretmekle kalmayıp sivil uçaklar, insansız hava araçları, füzeler, donanma radar ve muharebe sistemlerinin üretimini yapan bir firmadır.

Ortaya Çıkış

1970’lerin sonlarında İsveç Hava Kuvvetleri; yaşlanan Saab 35 Draken ve 37 Viggen'in yerini alacak; hafif, manevra kabiliyeti yüksek, bakımı kolay ve maliyet açısından verimli bir uçak istedi. Bu isteklerin yerine getirilmesi için yapılacak çalışmalar 1979 yılında başlamış olup 1981’de uçak programının bölümlerini tasarlamak, geliştirmek ve üretmek amacıyla Saab, Volvo Aero Corporation, Ericsson/GEC Marconi ve FFV Aerotech firmalarını içeren IG JAS konsorsiyumu kurulmuştur. 1982’de İsveç hükümeti proje için resmi olarak fon sağlamıştır. Konsorsiyumun ana yüklenici firması olan Saab tarafından Linköping'de üretilen Gripen'in ilk prototipi 9 Aralık 1988'de havalandı. 1989 Şubat’ında ilk prototip fly-by-wire yazılımıyla ilgili bir sorun nedeniyle kaybedilmiş, pilot hafif yaralanmıştır. Sonraki yıl yazılım revize edilmiş ve ikinci prototip Mayıs 1990’da havalanmıştır. 1993’te seri üretime geçilen uçak, 1996 yılında İsveç Hava Kuvvetleri’nde hizmet vermeye başlamıştır. Geride bıraktığımız 28 yılda Saab, Gripen’ı yedi varyantta 300'den fazla üretmiştir. İlk varyantı JAS 39A olup en son varyantı ise JAS 39F’dir.

Varyantları

JAS 39A varyantı, Gripen’ın ilk versiyonudur. JAS 39A versiyonu eğitim ve özel görevler için gövdesi 0.66 metre uzatılıp iki kişilik hale getirilmiş böylece 39B varyantı elde edilmiştir. JAS 39C, mühimmat ve aviyonikleri açısında NATO standartlarına sahip varyanttır. 39D, 39C’nin iki kişilik versiyonudur. Gripen NG versiyonunda daha güçlü F414 motoru, Raven ES-05 AESA radarı, arttırılmış yakıt kapasitesi ve faydalı yük yer almaktadır. JAS 39E, Gripen NG programından geliştirilen tek kişilik varyanttır. Son olarak JAS 39 F ise E varyantının iki kişilik hâli olup muharebe yönetimi ve elektronik harp kabiliyetleri bir önceki varyanta göre geliştirilmiştir.

Çekya Hava Kuvvetleri’ne bağlı Gripen’lar

Operasyonel Faaliyetler

Gripen; şu ana kadar hiçbir konvansiyonel savaşta kullanılmamış olsa da bazı uluslararası operasyonlarda görev almıştır. 2011’de NATO’nun Birleşmiş Milletler destekli Libya’ya gerçekleştirdiği operasyonda İsveç Hava Kuvvetleri’ne ait Gripen uçakları keşif görevlerinde bulunmuşlardır. Bunun yanı sıra çeşitli askeri tatbikatlarda yer alan Gripen, tatbikatlarda zamanın üst düzey çok amaçlı savaş uçaklarına kafa tutmayı başarmıştır. 2006 yılında İsveç Hava Kuvvetleri’ne ait Gripen uçakları, Amerika Birleşik Devletleri Hava Kuvvetleri'nin ev sahipliği yaptığı çok uluslu bir hava muharebe tatbikatı olan Red Flag Alaska'ya katılmıştır. Gripen, F-16 Block 50, Eurofighter Typhoon ve F-15C'ye karşı simüle edilmiş muharebe sortileri uçup, tatbikatın ilk gününde herhangi bir kayıp vermeden bir Eurofighter Typhoon ve beş F-16 Block 50 dahil olmak üzere on uçağı düşürmüştür.

Operasyonel Kabiliyetleri ve Maliyet

Üretici ülkelerin içinde bulunduğu jeopolitik konum, ekonomik statü ve askeri doktrinler o ülkedeki savunma sanayi sektörünü, araçların tasarım ve operasyonel kabiliyetlerini etkilemektedir. İsveç, tarihinin son 500 yılında Ruslarla aralıklarla çatışmalara girmiş, çatışmalara girmese dahi Ruslara karşı devamlı teyakkuzda olmuştur. Soğuk Savaş’ın başlamasıyla bu durum üst seviyeye gelmiştir. Savunma sanayisi hızlı operasyona geçme ve düşük bakım maliyetleri üzerine oluşan İsveç, bu özellikleri Gripen’a aktarmayı başarmıştır.

Gripen’ın kamuoyunda da sıklıkla getirilen en önemli özelliği otoyollardan kalkış ve iniş yapabilmesi belirtilirken bir diğer dikkat çeken özelliği yalnızca 4-5 teknisyen ve askerden oluşan küçük ekiplerin Gripen'ı 15 dakika içinde herhangi bir görev için tamamen yeniden silahlandırmasına ve yakıt ikmali yapmasına olanak tanımasıdır. Bu özellikleri Gripen’ı ani bir muharebe durumunda avantajlı konuma getirmektedir. Güncel bir gelişme olarak Rusya-Ukrayna Savaşı’nda da görüldüğü üzere bakımı kolay ve düşük maliyetli ürünlerin ileri teknoloji ürünlerine kafa tutması dün de olduğu gibi bugün de devam etmektedir.

Ayrıca 2012 yılındaki verilere göre Gripen; Eurofighter, Rafale ve F16 gibi önde gelen savaş uçaklarını operasyonel maliyet açısından 4700 Amerikan dolarıyla geride bırakmıştır.

Gripen’ın rakiplerine göre maliyet karşılaştırması

Aktif Kullanıcılar

Gripen’nın ilk kullanıcısı doğal olarak İsveç Hava Kuvvetleri olmuştur. 1998 yılında Güney Afrika Cumhuriyeti; Mirage III’ten geliştirilmiş bir avcı uçağı olan Cheetah uçaklarının yerine Gripen’ı satın almıştır ve Gripen’ı ithal eden ilk ülke olmuştur. İlerleyen yıllarda Macaristan ve Çek Cumhuriyeti eskiyen Sovyet yapımı MiG 21 lere alternatif olacak bir uçak arayışına girmişler, çözüm olarak düşük maliyetli ve verimli bir uçak olan Gripen’a karar vermişlerdir. Brezilya Hava Kuvvetleri, Gripen’ın önemli bir kullanıcısı olmakla birlikte 2026 yılına kadar 27 adet Gripen E/F uçaklarını envanterine katacaktır. Yukarıda yer almayan diğer Gripen kullanıcıları Birleşik Krallık ve Tayland’dır.

Tasarım ve Mühimmatlar

Tasarımın detaylarına bakılmadan önce şu bilinmelidir ki İsveçli firma Saab tarafından tüm ana komponentlerinin ucuz, bakımı kolay ve uzun ömürlü olmasına dikkat edilen Gripen; muadillerine göre operasyonel dezavantajları olsa da oldukça maliyet etkin bir uçaktır.

Delta kanat formuna ve dijital Fly-By-Wire uçuş kontrol sistemine sahip olması it dalaşlarında Gripen’ı avantajlı konuma getirmektedir. Bir darbe-doppler radarı olan PS-05/A; Gripen’a hava-hava için çoklu hedef takibi ve görsel mesafe ötesi (BVR); hava-yer için yer ve yüzey hedeflerinin gösterilmesi ve takibi; deniz yüzeyinde arama ve takip imkânı sağlamaktadır. İlk varyantlarında Volvo Aero tarafından geliştirilen kuru olarak 12.140 lbf ve art yakıcılarla 18.100 lbf itme sağlayan RM 12 motoru kullanılsa da JAS39 E ve F varyantlarında General Electric yapımı art yakıcıyla 22.000 lbf itme sağlayan F404 turbofan motoru kullanılmıştır.

Gripen’ın en gelişmiş varyantlarından olan Gripen E, hava-hava muharebesi için AMRAAM, ASRAAM, A-Darter, R-Darter, Derby, IRIS-T, Python ve Meteor füzeleriyle donatılabilir. Hava-yer silahları arasında GBU 10, 12, 16, 39 ve 49 bombaları, Mk 82, 83 ve 84 güdümsüz bombalar ve AGM-65 Maverick, Taurus KEPD 350, RSB15F ER ve MBDA Brimstone gibi füzeler bulunur.

Teknik Özellikler

Genel Özellikler:

Mürettebat: 1 pilot
Uzunluk: 15,90 m (52 ft)
Kanat açıklığı: 8,60 m (28 ft)
Yükseklik: 4.5 m (14 ft)
Kanat alanı: 31 m2 (330 sq ft)
Boş ağırlık: 8.000 kg (17.637 lb)
Maksimum kalkış ağırlığı: 16.500 kg (36.376 lb)
Yakıt kapasitesi: 3.400 kg (7.500 lb) (dahili); 4535 L (3537 kg) Üç harici tank ile (2x1700L + 1x1135L)
Yük: 7.200 kg (15.900 lb)
Güç kaynağı: 1 × General Electric RM16 (F414-GE-39E) artyakıcı turbofan motor, 61,83kN (13.900 lbf) kuru itme, 98 kN (22.000 lbf) art yakıcıyla