Can Çalkuç
- 13 May 2022
- 5 dakikada okunur

Savaş Alanında Tankların Ortaya Çıkışı ve Tarihteki Gelişimi

Bölüm-1

Savaş alanı her çağda yeni teknolojik atılımlara gebe olmuştur. Mezopotamya’da ortaya çıkmış ve Akdeniz coğrafyasına yayılmış olan “Savaş Arabaları” ya da çoğu coğrafyada ortaya çıkmış olan “Ağır Süvari”. Bugün 20.yüzyılda ortaya çıkmış ve savaş alanlarında büyük role sahip olmuş olan Tankların ortaya çıkışı ve tarihsel gelişimine bir göz atacağız.

Tank nedir?

Tank; ana görevi doğrudan ateş gücü kullanımıyla düşman kuvvetlerine saldırmak olan, paletli ve zırhlı bir savaş aracıdır. Tankın diğer savaş araçlarından farkı; ağır bir zırha sahip olması, çeşitli arazilerde zorlanmadan hareket edebilecek sürüş takımları ve yüksek ateş gücüdür. Temin etmesi masraflı ve uğraş gerektirmesine rağmen tanklar, savaş alanında birden fazla görevi üstlenebildiğinden orduların önemli bir parçası konumundadır. Tanklar ilk defa I.Dünya Savaşı’nda kullanılmıştır. Şimdi bu savaş makinelerinin tarihini öğrenmek için bir yolculuğa çıkacağız.

Tankların Geçmişten Günümüze Tarihi

● Tankların öncülleri ve Ortaya Atılmış Tasarım Fikirleri

Tankın öncülü sayılabilecek ilk aracımız savaş arabasıdır. MÖ 3000’lerde Sümerler devrinde ortaya çıkmıştır. Üç yönü kapalı, tekerlekli gövdeye öküz bağlanarak formuna kavuşan bu aracın ilk amacı av ve cenaze törenlerinde kullanılmakken MÖ 2000’lerde öküz yerine at kullanılması ile savaş alanlarına inmiştir ve o güne kadar hiç görülmemiş mobilize ordular ortaya çıkmıştır. Özellikle Orta Çağ Avrupa’sında kullanılan ağır süvariler de bir tank gibi düşman hatlarını yarmak için kullanılmıştır. 1335’te Guido da Vigevano ve 1484’te Leonardo Da Vinci tarafından tankların atası sayılabilecek zırhlı araba fikirleri ortaya atılmıştır. 1855 yılında Kırım Savaşı sonlarına doğru James Cowan “zırhlı, silahlı, tekerlekli, buharlı traktör” patentini almıştır.

Resim 1: Leonardo Da Vinci'nin tank konsepti

● I.Dünya Savaşı Tankları

Bu zırhlı savaş makinesi, savaş alanına I.Dünya Savaşında Fransa cephesinde savaşın siper savaşına dönmesi ve piyadelerin tel ve siperlere yetersiz taarruz yapmasından dolayı inmiştir. II.Dünya Savaşı’nın ünlü generallerinden Heinz Guderian, Achtung-Panzer! adlı eserinde bu konuya “Operatif açıdan yeterli sayılabilecek oranda ve düşman cephesinin çökmesini sağlayabilecek düzeyde kitle hücumunu gerçekleştirmek gerekirdi. Bunu takiben, “olası” başarılardan faydalanabilecek hareket hızı yüksek birliklerin oluşturulması zorunludur.” 1 Diyerek değinmiştir.

İlk Tank prototipini Birleşik Krallık geliştirmiştir ve 6 Eylül 1915’test etmiştir. Bu tank Mark I olarak adlandırılmıştır ve 15 Eylül 1916’da Somme Muharebesi’nde kullanılmıştır. Fransızlar ise Holt traktörlerinden geliştirdikleri 13,6 tonluk Schneider CA1 ilk defa 16 Nisan 1917’de kullanılmıştır.

Resim 2: İngiliz Mark I tankı

Resim 3: Fransız Schneider CA1 tankı

Fransızlar tarafından Schneider tanklarından sonra üretilen St. Chamond tanklarında paletlerin dar olması, ağırlığın dengeli dağıtılmaması gibi büyük sıkıntılar vardı. Fransızlar bu sıkıntıyı fark etmiş ve 5-6 tonluk, hafif bir topa ya da makineli bir tüfeğe sahip daha hafif ve daha hızlı bir tank için girişimlere başlamıştır. Renault, 1917 Mart ayında Renault FT’yi sunmuştur. Renault FT I.Dünya Savaşı’ndan sonra uzun bir süre daha savaş alanlarında bulunmuştur. ABD Renault FT’yi M1917 hafif tankı, İtalyanlar da Fiat 3000 olarak envanterlerine eklemişlerdir.

20 Kasım 1917 Cambrai Muharebesi tanklar için bir dönüm noktası olmuştur. 474 İngiliz tankının kullanıldığı bu muharebe başarı ile sonuçlanmıştır. Aynı zamanda yeni geliştirilmiş bu tankların zayıf noktaları fark edilmiştir. Daha hızlı ve daha uzun menzile sahip tank talebi artmış ve 1918 senesinde Medium Mark A Whippet orta tankı geliştirildi.

Almanlar ise tank teknolojisi onlara karşı kullanıldığı için daha çok anti-tank sistemlerini geliştirmeye yönelmişlerdir. A7V Sturmpanzerwagen Almanlartarafından 1917 yılında geliştirilmiştir. İlk olarak 1918 Mart ayında savaş alanına sürülmüştür.

Resim 4 ve 5:Fransız Renault FT tankı ve İngiliz Mark A Whippet tankı

Resim 6: Alman A7V Sturmpanzerwagen tankı

İki Savaş Arası Tank Gelişimi

I.Dünya Savaşı’ndan sonra Birleşik Krallık, Fransa ve Almanya harici devletler de kendi tanklarını yaratmak için girişimlere başlamışlardır. Dünya genelinde piyadeye karşı geliştirilen hafif tank üretimine ağırlık verilmiştir. Bunun bir nedeni de 1920 ve 1930’lardaki ekonomik zorluklardır.

I. Dünya Savaşı’nı takip eden yıllarda Birleşik Krallık; süspansiyon, takip, iletişim ve bu araçların savaş alanındaki organizasyonu gibi alanlara ağırlık vermiştir. Vickers-Armstrong tarafından dizayn edilmiş İngiliz tankları, 1930 ve sonrasının yaygın tanklarının temelini oluşturmuştur. Bunlardan biri 1928’de geliştirilmiş olan hafif Vickers Mark E tankıdır. Bu tank Sovyetler Birliği tarafından T-26 olarak, Polonya tarafından ise 7TP olarak kullanılmıştır.

Resim 7: İngiliz Vickers Mark E Type B tankı

Birleşik Krallık bu tank modelinden başka orta Vickers Medium Mark II ve Vickers A1E1 ağır tankını geliştirmiştir. A1E1 ağır tankının konsepti daha sonralarında Sovyet T-28 ve T-35 modelinin temeli olmuştur. Almanlar ise bu ağır tankı model alarak Neubaufahrzeug serisi tankları geliştirmiştir.

1930’larda İngilizler hafif, kruvazör ve piyade olmak üzere üç tank tipinin gelişmesine ön ayak olmuştur. Piyade tankları ağır bir zırha sahiptir asıl görevi ilerlemekte olan piyadeyi korumaktır. Kruvazör tankları ise piyade tanklarının yardığı düşman hattının arkasına sızıp ikmal ve haberleşme hatlarını kesme görevine sahipti. Hafif tanklar ise daha çok keşif görevinde kullanılmıştır.

Resim 8: İngiliz Vickers A1E1 tankı

Fransızlar birçok tank tipine sahip geniş bir tank kataloğuna sahip olmuşlardır. II.Dünya savaşından önce Sovyetler Birliği’nden sonra Dünya’daki ikinci büyük tank üreticisiydi. Fransız hafif tankları diğer ülkelerin tanklarına kıyasla daha iyi zırha sahipti ama daha yavaştı. Renault R35 en yaygın hafif tanktı. R35 Romanya ve Polonya başta olmak üzere pek çok ordunun envanterine girmiştir.

Resim 9: Fransız Renault R35 hafif tankı

Sovyetler, Rus iç savaşının getirdiği tecrübe sonra ve Sovyet sanayisinin gelişmesiyle tank teknolojisini anlamak için çaba göstermiştir. Sovyetlerin ilk tankı T-18, Fransız FT tankının daha büyük tarete sahip yakın bir kopyasıydı. Genel olarak yabancı tank prototiplerden oluşan karma bir kuvvete sahip Sovyetler, etkileyici bir üretim kabiliyeti geliştirdi. Buna takiben Vickers E temeline dayanan T-26 geliştirildi ve Birleşik Devletler’den satın alınan Christie M1930 temel alınarak hızlı BT seri tankları geliştirdi. Sovyetler aynı zamanda Vickers A1E1’i temel alarak T-28 ve T-35 geliştirmiştir. 1930-1940 arasındaki Sovyet tankları büyük oranda yabancı tankların kopyası ya da onların geliştirilmiş modelleriydi.

Resim 10: Sovyet T-35 tankı Resim 11: Çok taretli Sovyet T-28 tankları

I.Dünya Savaşı sonunda imzalanan Versailles Antlaşması gereğince Almanların herhangi bir tank ya da zırhlı araç üretmeleri yasaklanmıştı. Tank üretim programı 1926 senesinde Reichswehr tarafından resmi olmayan bir şekilde Hans Von Seeckt liderliğinde başlatıldı. İngiliz Mk II orta tankının aynısı Grosstraktor yani büyük traktör olarak tasarlandı. 1930’larda Alman zırhlı birliklerinin kurulmasının en önemli isimlerinden biri de General Heinz Guderian olmuştur.

Resim 12: Alman Grosstraktor tankı

1931 senesinde Almanya, biri 75 mm topa sahip orta tank biri de 37 mm topa sahip daha hafif bir araç olmak üzere iki tip tank üretimine yoğunlaştı. Bu yeni tanklar İngiliz Carden-Loyd tankı temel alınarak yapıldı. İlk hafif tank Krupp tarafından yapılmış LKA1’lerdi.

Resim 13: Alman LKA1 tankı

Daha sonrasında Almanya Panzerkampfwagen adında yeni bir tank serisinin üretimine başladı. İlk olarak 1932’de üretilen, 1934’te de seri üretilmeye başlanan Panzer I bu serinin ilk tankı oldu. Panzer I,LKA1 ile büyük benzerlik göstermektedir. Daha sonrasında II. Dünya Savaşında çok sayıda kullanılacak olan Panzer II üretimi başladı.

Bu savaş makineleri II. Dünya Savaşı'nda savaş alanının efendisi olmuşlardır. Bir sonraki yazıda II. Dünya Savaşı tanklarını ve Modern tankın gelişimine değineceğiz.